Meer ruimte voor mensen, ideeën en publiek geluk

Deel 1: De wereld heeft meer ontmoeting nodig…

Als moeder van twee tieners waarvan de smartphone aan de hand plakt, kan ik soms met heimwee terugdenken aan mijn kinder- en tienertijd waarin we vooral in het hier, live en nu leefden. Ook al baanden ook toen TV-schermen, nadien de computergames, het internet en de GSM zich stap voor stap een weg door mijn leven. Deze schermen hebben maar weinig tot legendarische herinneringen of contacten geleid.

Toen een podcast oplossingen trachtte te formuleren voor recente gepolariseerde verkiezingsresultaten, hoorde ik dat de sleutel misschien wel zit in meer ‘real life’ ontmoeting. De enige remedie tegen online ‘rabbit holes’ en echokamers waarin je jezelf helemaal kunt verliezen, is contact van mens tot mens. Waar je ziet dat die best wel meevalt en zwart/wit niet bestaat. Verrassende nuances, verhalen en dromen die vaak een andere en online onzichtbare kant van mensen, problemen en uitdagingen belichten. Maar georganiseerd of toevallig, er bestaan ook live echokamers. Vandaar het belang van toevallige ontmoetingen en gesprekken. En dat in tijden dat eenzaamheid alleen maar toeneemt. Niet alleen bij ouderen, maar ook bij jongeren.

Eenzaamheid als ongezonde echokamer

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) beschouwt eenzaamheid als een belangrijk probleem voor de volksgezondheid. Uit een grote overzichtsstudie blijkt dat eenzaamheid en sociaal isolement respectievelijk 14 en 32 procent meer risico geven op vroegtijdig overlijden. Maar eenzaamheid of een tekort aan sociale interactie leidt ook tot afnemend vertrouwen in elkaar en de maatschappij. Hoe langer mensen in eenzaamheid zitten, hoe meer ze een muur rond zichzelf gaan optrekken en zich gaan terugtrekken uit de maatschappij. Ze krijgen een vertekende, negatievere blik op de wereld, en worden achterdochtiger en argwanender naar sociale relaties toe. Daardoor gaan ze sneller uitnodigingen afslaan, omdat ze het bijvoorbeeld niet vertrouwen. Daarom is het zo moeilijk om mensen uit hun sociaal isolement te krijgen.

De uitweg naar geluk en veerkracht is onderweg

Maar hoe draaien we dit dan om? Onderzoek toont aan dat sociale interacties – zelfs oppervlakkige zoals korte gesprekken met vreemden – niet alleen ons geluksgevoel vergroten, maar ook cruciaal zijn voor onze mentale en fysieke gezondheid. Mensen opzoeken is dus van levensbelang. Fysiek, want gelukshormonen zoals oxytocine komen veel sneller vrij bij fysiek contact dan bij online interacties. Het is ook bekend dat sociale interacties helpen om dementie te voorkomen“. We weten dat het beter is voor de hersenen dan bijvoorbeeld te puzzelen. De sleutel zit dus in toevallige gesprekken en ontmoetingen. En dus in straten en buurten waar die ruimte is. Op straat, in parkjes, in winkels, met een loketbediende,…

Samen naar meer publiek geluk

Maar er is meer. Er is overtuigend wetenschappelijk bewijs dat mensen gelukkiger worden door samen met anderen bij te dragen aan hun buurt of samenleving. Dit concept staat bekend als publiek geluk of gemeenschapswelzijn. Het benadrukt dat geluk niet alleen een individuele aangelegenheid is, maar ook voortkomt uit gedeelde ervaringen, sociale verbondenheid en gezamenlijke acties.

Een eenvoudige daad – zoals een praatje met een buur, samen planten verzorgen in een wijkparkje, of het organiseren van een klein evenement – kan een enorme impact hebben, niet alleen op het geluk van anderen, maar ook op dat van jezelf. Zo creëren we meer ‘Publiek Geluk’

Wat is publiek geluk?
Publiek geluk verwijst naar het welzijn dat ontstaat wanneer mensen zich verbonden voelen met hun gemeenschap en actief deelnemen aan gezamenlijke activiteiten. Het gaat om het ervaren van betekenis en voldoening door samen te werken aan gemeenschappelijke doelen en het versterken van sociale banden. 

Samen naar meer veerkracht

Uit hetzelfde World Happiness Report blijkt dat sociale connecties en de kwaliteit van onze sociale omgeving directe effecten hebben op hoe we ons leven evalueren. Maar wat misschien nog indrukwekkender is, is hun beschermende werking: sterke sociale banden bieden een buffer tegen de uitdagingen van het leven. Ze helpen ons om beter om te gaan met tegenslagen, en dit effect is het krachtigst voor mensen die het meest kwetsbaar zijn. Een sterke sociale omgeving maakt mensen dus veerkrachtiger. En dit geldt niet alleen in steden & gemeenten maar vooral voor de kleine gemeenschappen waarin we leven. Wanneer we de tijd nemen om onze buren te leren kennen, hen te helpen of gewoon een glimlach te delen, bouwen we aan die veerkracht. We creëren een netwerk dat niet alleen steun biedt in moeilijke tijden, maar ook geluk verspreidt in goede tijden.

Ontmoeting en samenwerking als sleutel

Investeren in toevallige ontmoetingen en gemeenschapsactie loont dus op meerdere vlakken en zou wel eens echt kunnen zijn wat we nu nodig hebben. De coronapandemie toonde voelbaar aan dat de hunkering naar sociaal contact niet zomaar zal verdwijnen, ook al komen er allerlei nieuwe technologieën op ons af. Sociale netwerken hebben een enorm potentieel gecreëerd om snel contact te leggen over uiteenlopende onderwerpen. Maar de real life contacten die nodig zijn om écht het verschil te maken, daar ligt nog heel wat onontgonnen terrein. Letterlijk.

“Geluk ligt in de vreugde van samen iets nieuws beginnen.” (Hannah Arendt)

Deel 2: Van klassieke ontmoetingsplekken naar nieuwe invullingen

Lokale uitdagingen

Een afkolvend verenigingsleven, leegstaande winkels en cafés, gecentraliseerde voorzieningen,… Het aantal plekken waar je elkaar nog toevallig of georganiseerd tegen het lijf kunt lopen vermindert sterk, zeker in buurten en dorpskernen. Tot ontevredenheid van heel wat bewoners. Helaas is dit niet zo eenvoudig om te draaien in deze snel evoluerende en sterk verbonden wereld waarin heel wat andere activiteiten binnen handbereik maar buiten het dorp zijn. Ruimte wordt steeds duurder, de concurrentie met projectontwikkeling voor wonen is groot, toegenomen vrijetijdsmogelijkheden en mobiliteit en online mogelijkheden sparen de traditionele ruimte-invullingen zoals nabije winkels en cafés niet.

Maar er gebeurde ook al heel wat onderzoek naar welke plekken we wél nodig hebben (Ruimte voor Geluk gids van Gezond Leven).

Circulaire kansen

Want er liggen ook nieuwe opportuniteiten in deze veranderende wereld. De circulaire economie met nood aan lokale herstel-, inzamel- en verkooppunten, de toegenomen kennis over het belang van ontmoeting en gemeenschapsactie, meer aandacht voor lokaal sociaal en duurzaam ondernemerschap, meer telewerk dat ervoor zorgt dat dagelijks meer mensen aanwezig zijn in hun buurt,… Nu is het moment om werk te maken van het creëren van nieuwe invullingen voor de talrijke on(der)benutte plekken.

Zowel publieke ruimte als heel wat on(der)benutte gebouwen kunnen hier een rol in spelen. Met een bijzondere rol voor (semi-)publieke gronden en gebouwen, waardevol erfgoed en de dorpszichten. Net deze zouden moeten behouden blijven als collectieve plekken en het dorp zodat het dorp z’n uniciteit én verbondenheid kan behouden.

Dit kan alleen door de focus te verleggen van pure infrastructuur en financiële (koop)modellen naar (ook) maatschappelijk ondernemen. Door meerwaarde op vele vlakken creëren, inzetten op het menselijk en maatschappelijk potentieel en langdurige waardevolle beheer- en samenwerkingsmodellen. Zo kan ruimte z’n waarde behouden, wordt leegstand vermeden en blijven gebouwen en gronden ook beschikbaar voor het publiek geluk van volgende generaties.

Deel 3 De sleutel tot de oplossing voor on(der)benutte ruimte

Ruimte creëren voor betaalbare meerwaarde

Net omdat ruimte duur is – vaak te duur voor één handelaar, ondernemer of initiatief – ligt de toekomst in het delen en samen invullen van ruimte. Dit maakt het geheel rendabeler en beheer(s)baarder.

Hoewel co-modellen vooral een opgang maken in wonen, lijkt dit voor veel mensen te diep in hun persoonlijke leven in te dringen om de stap te zetten. Laat ons dus vooral werk maken van co-voorzieningen, co-ondernemerschap en ’third places’. Een plek waar gemeenschapskracht, lokale economie en ontmoeting ruimte krijgt om te groeien.

Ruimte creëren voor samenwerking

Maar samenwerking is niet gemakkelijk en gaat niet vanzelf. Bovenop ingrijpende infrastructuurwerken om aan hedendaagse normen te voldoen, speelt ook de onbekendheid met en van deze nieuwe en gedeelde invullingen. Ook is samenwerken niet altijd gemakkelijk. Maar toch de moeite waard en door een aanpak met kennis van zaken niet onoverkomelijk.

Door dergelijk traject van bij de start cocreatief aan te pakken, met een goede procesbegeleider met een ruim netwerk aan andere ruimtemakers met aanvullende expertises, kan stap voor stap een waardevolle invulling ontstaan. Invullingen die aansluiten bij de noden van de omgeving, maatschappelijk waardevol zijn én economisch potentieel hebben.

Houd ruimte waardevol

Deze invullingen zorgen er sowieso voor dat een pand niet leegstaat en aan waarde inboet door gebrekkig onderhoud. Iets dat misschien geen probleem indien bestemd of gekocht voor latere woonontwikkeling maar wel ongewenst is voor de leefbaarheid, levendigheid en waarde van de omgeving. Ook wat later verdwijnt, verliest waarde door leegstand.

GrowRoots biedt een oplossing door ruimte opnieuw tot leven te brengen.

Met cocreatie, slimme herbestemming en sterke procesbegeleiding maken we van on(der)benutte plekken levendige ontmoetingsplekken. GrowRoots verbindt mensen, ideeën en ruimte tot duurzame projecten die gemeenschapskracht, lokaal ondernemerschap en publiek geluk versterken.

Daarbij breng ik de juiste mensen rond de tafel: van architecten en interieurontwerpers tot sociaal werkers, partners uit de sociale economie, lokale ondernemers, kunstenaars en sterke projectcoördinatoren. Zo creëren we een totaalaanpak die zowel ruimtelijk, sociaal als economisch werkt.

Samen creëren we ruimte die leeft. Voor mensen. Voor vandaag én morgen.