Centra lopen leeg
Als adviseur voor diverse lokale besturen kom ik bijna wekelijks in dorpscentra over heel Vlaanderen. En in alle wandelingen en gesprekken met buurtbewoners zie en hoor ik het steeds weer. Onze dorpskern is niet meer hetzelfde. Het zou kunnen gaan over het drukkere verkeer, de verappartementisering, het weinige voetvolk op straat maar nog meer gaat het over de wegtrekkende voorzieningen en winkels.
Leegstaande ruimte
Leegstaande handelspanden bepalen steeds vaker het straatbeeld. In sommige steden staat bijna één op de vijf panden leeg. Wat vroeger het kloppende hart was van een stad of dorp, lijkt nu stilgevallen. Toeval? Helemaal niet. Ooit hadden die steden een sterke regioverzorgende functie, met scholen, ziekenhuizen en een bruisende middenstand. Maar die rol werd de voorbije decennia uitgehold. Shoppingcentra op strategische verbindingspunten, goed bereikbare baanwinkels met ruime parkings en de opkomst van e-commerce trekken de consumenten elders heen. Zo blijft de binnenstad achter.
Het probleem beperkt zich niet tot de stadskernen. Leegstand is als een olievlek: als klanten wegblijven, verliezen ook de overblijvende winkels aantrekkingskracht. Gemeenten worden geconfronteerd met een negatieve spiraal, die moeilijk te keren valt zonder doordacht beleid. De roep om een ‘winkelshift’ – waarbij nieuwe winkeloppervlaktes buiten de centra worden tegengehouden – klinkt dan ook steeds luider.
lgens experten zoals Jan Boots (CityD) en Els Breugelmans (KU Leuven) zijn er meerdere oorzaken:
- Verspreide retailontwikkeling: Winkels verspreiden zich over de periferie en langs invalswegen. Binnensteden verliezen daardoor hun functie.
- Gebrek aan regie: Gemeenten hanteren verschillende regels, waardoor gecoördineerd ingrijpen moeilijk is.
- E-commerce en schaalvoordelen: Grote ketens verdwijnen, kleine zelfstandigen vinden geen opvolger of overleven niet.
- Herbestemming: Sommige handelspanden verdwijnen uit de markt, wat tijdelijk percentages doet dalen, maar de leegstand op strategische plekken blijft.
En zoals Breugelmans aangeeft: leegstand is niet alleen economisch, maar ook sociaal problematisch. Het tast het straatbeeld aan, doet ontmoeting verdwijnen en ondermijnt de levendigheid van buurten.
Waar ligt de oplossing
Experts wijzen op een mix van keuzes en samenwerking:
- Versterken van de centrumfunctie: Geen vergunningen meer voor perifere winkelontwikkeling.
- Herbestemming met visie: Handelspanden anders invullen – met aandacht voor ontmoeting, zorg, ambacht, circulaire economie.
- Ruimte voor ontmoeting: ‘Third places’ creëren waar bewoners elkaar kunnen treffen, zonder aankoopverplichting.
- Regie en samenwerking: Gemeenten, eigenaars en burgers moeten samen de invulling vormgeven.
De oplossing ligt niet enkel in regels en verboden. Ze ligt in verbinding. In cross-sectorale samenwerking. In experimenten met ruimte. In een wereld vol schermen en algoritmes zijn live gesprekken en gedeelde ruimtes van onschatbare waarde. Sociale interactie maakt mensen gelukkiger, veerkrachtiger én gezonder. En die interactie ontstaat niet online, maar in de publieke ruimte: op pleinen, in winkels, in buurthuizen, cafés en parken. Net daarom is de leegstand in onze centra zo’n gemiste kans. Die leegstaande panden kunnen opnieuw betekenis krijgen – als plekken voor ontmoeting, creativiteit, lokale circulaire economie, buurtwerking of sociaal ondernemerschap.
We hebben nood aan nieuwe ‘third places’. Niet alleen een winkel, huis of werkplek – maar een gedeelde ruimte waar mensen elkaar vinden en waar gemeenschapskracht mag groeien. En waar mensen zijn, kan ook de lokale economie weer groeien. Dat vraagt om een andere blik op ruimte. Niet enkel kijken naar stenen, vierkante meters of rendement, maar ook naar maatschappelijke waarde en publiek geluk. Leegstand kan de voedingsbodem worden voor nieuwe verbindingen, samenwerking en initiatieven.
Want waar mensen samenkomen, ontstaat niet alleen ontmoeting, maar ook hoop. En daar begint de toekomst.
De aanpak van GrowRoots sluit perfect aan bij deze uitdagingen. Niet met kant-en-klare plannen, maar met een ‘sleutel-op-de-deur-traject’ dat inzet op:
- Tijdelijke, betekenisvolle invullingen die inspelen op noden in de buurt;
- Cocreatie met bewoners, eigenaars en lokale organisaties;
- Publiek geluk als kompas, met ruimte voor ontmoeting, actie en gemeenschapskracht;
- Nieuwe beheermodellen die ruimte rendabel én maatschappelijk waardevol maken.
Niet iedereen wil of kan meedoen aan cohousing, maar wel aan co-voorzieningen. Door leegstaande panden te openen voor wijkwerking, circulaire initiatieven, coworking of buurtcafé’s, kunnen we de brug slaan tussen noden en kansen.
De sleutel? Die zit niet in bakstenen, maar in mensen. In het samen bouwen aan een plek met betekenis.
Ik nodig je uit…
Deze ‘Inesights Stories’ zijn een uitnodiging om mee te volgen, mee te groeien, mee te leren, mee te delen — en misschien ook: om mee te doen. Want dit werk doen we nooit alleen. We hebben elkaar nodig. Lokale lef, collectieve ambitie en nieuwe manieren van samenwerken.
Ben jij iemand met ideeën, ruimte of vragen? Heb je plannen die impact kunnen maken, maar zoek je een manier om ze te laten landen?
Laten we elkaar ontmoeten. Want het volgende grote ding? Dat begint bij één plek, één idee, en een paar mensen die ervoor willen gaan.
Met hoopvolle groeten,
Ine
Geef een reactie