De wereld heeft meer ontmoeting nodig…
Als moeder van twee tieners waarvan de smartphone aan de hand plakt, kan ik soms met heimwee terugdenken aan mijn kinder- en tienertijd waarin we vooral in het hier, live en nu leefden. Ook al baanden ook toen TV-schermen, nadien de computergames, het internet en de GSM zich stap voor stap een weg door mijn leven. Deze schermen hebben maar weinig tot legendarische herinneringen of contacten geleid.
Toen een podcast oplossingen trachtte te formuleren voor recente gepolariseerde verkiezingsresultaten, hoorde ik dat de sleutel misschien wel zit in meer ‘real life’ ontmoeting. De enige remedie tegen online ‘rabbit holes’ en echokamers waarin je jezelf helemaal kunt verliezen, is contact van mens tot mens. Waar je ziet dat die best wel meevalt en zwart/wit niet bestaat. Verrassende nuances, verhalen en dromen die vaak een andere en online onzichtbare kant van mensen, problemen en uitdagingen belichten. Maar georganiseerd of toevallig, er bestaan ook live echokamers. Vandaar het belang van toevallige ontmoetingen en gesprekken. En dat in tijden dat eenzaamheid alleen maar toeneemt. Niet alleen bij ouderen, maar ook bij jongeren.
Eenzaamheid als ongezonde echokamer
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) beschouwt eenzaamheid als een belangrijk probleem voor de volksgezondheid. Uit een grote overzichtsstudie blijkt dat eenzaamheid en sociaal isolement respectievelijk 14 en 32 procent meer risico geven op vroegtijdig overlijden. Maar eenzaamheid of een tekort aan sociale interactie leidt ook tot afnemend vertrouwen in elkaar en de maatschappij. Hoe langer mensen in eenzaamheid zitten, hoe meer ze een muur rond zichzelf gaan optrekken en zich gaan terugtrekken uit de maatschappij. Ze krijgen een vertekende, negatievere blik op de wereld, en worden achterdochtiger en argwanender naar sociale relaties toe. Daardoor gaan ze sneller uitnodigingen afslaan, omdat ze het bijvoorbeeld niet vertrouwen. Daarom is het zo moeilijk om mensen uit hun sociaal isolement te krijgen.
De uitweg is onderweg
Maar hoe draaien we dit dan om? Onderzoek toont aan dat sociale interacties – zelfs oppervlakkige zoals korte gesprekken met vreemden – niet alleen ons geluksgevoel vergroten, maar ook cruciaal zijn voor onze mentale en fysieke gezondheid. Mensen opzoeken is dus van levensbelang. Fysiek, want gelukshormonen zoals oxytocine komen veel sneller vrij bij fysiek contact dan bij online interacties. Het is ook bekend dat sociale interacties helpen om dementie te voorkomen“. We weten dat het beter is voor de hersenen dan bijvoorbeeld te puzzelen. De sleutel zit dus in toevallige gesprekken en ontmoetingen. En dus in straten en buurten waar die ruimte is. Op straat, in parkjes, in winkels, met een loketbediende,…
Samen naar meer publiek geluk
Maar er is meer. Er is overtuigend wetenschappelijk bewijs dat mensen gelukkiger worden door samen met anderen bij te dragen aan hun buurt of samenleving. Dit concept staat bekend als publiek geluk of gemeenschapswelzijn. Het benadrukt dat geluk niet alleen een individuele aangelegenheid is, maar ook voortkomt uit gedeelde ervaringen, sociale verbondenheid en gezamenlijke acties.
Een eenvoudige daad – zoals een praatje met een buur, samen planten verzorgen in een wijkparkje, of het organiseren van een klein evenement – kan een enorme impact hebben, niet alleen op het geluk van anderen, maar ook op dat van jezelf. Zo creëren we meer ‘Publiek Geluk’
Wat is publiek geluk?
PPubliek geluk verwijst naar het welzijn dat ontstaat wanneer mensen zich verbonden voelen met hun gemeenschap en actief deelnemen aan gezamenlijke activiteiten. Het gaat om het ervaren van betekenis en voldoening door samen te werken aan gemeenschappelijke doelen en het versterken van sociale banden.
Meer persoonlijke veerkracht
Uit het World Happiness Report blijkt dat sociale connecties en de kwaliteit van onze sociale omgeving directe effecten hebben op hoe we ons leven evalueren. Maar wat misschien nog indrukwekkender is, is hun beschermende werking: sterke sociale banden bieden een buffer tegen de uitdagingen van het leven. Ze helpen ons om beter om te gaan met tegenslagen, en dit effect is het krachtigst voor mensen die het meest kwetsbaar zijn. Een sterke sociale omgeving maakt mensen dus veerkrachtiger.
En dit geldt niet alleen in steden & gemeenten maar vooral voor de kleine gemeenschappen waarin we leven. Wanneer we de tijd nemen om onze buren te leren kennen, hen te helpen of gewoon een glimlach te delen, bouwen we aan die veerkracht. We creëren een netwerk dat niet alleen steun biedt in moeilijke tijden, maar ook geluk verspreidt in goede tijden.
Ontmoeting en samenwerking als sleutel
Investeren in toevallige ontmoetingen en gemeenschapsactie loont dus op meerdere vlakken en zou wel eens echt kunnen zijn wat we nu nodig hebben. De coronapandemie toonde voelbaar aan dat de hunkering naar sociaal contact niet zomaar zal verdwijnen, ook al komen er allerlei nieuwe technologieën op ons af. Sociale netwerken hebben een enorm potentieel gecreëerd om snel contact te leggen over uiteenlopende onderwerpen. Maar de real life contacten die nodig zijn om écht het verschil te maken, daar ligt nog heel wat onontgonnen terrein. Letterlijk.
“Geluk ligt in de vreugde van samen iets nieuws beginnen.” (Hannah Arendt)
Van klassieke ontmoetingsplekken naar nieuwe invullingen
Lokale uitdagingen
Een afkolvend verenigingsleven, leegstaande winkels en cafés, gecentraliseerde voorzieningen,… Het aantal plekken waar je elkaar nog toevallig of georganiseerd tegen het lijf kunt lopen vermindert sterk, zeker in buurten en dorpskernen. Tot ontevredenheid van heel wat bewoners. Helaas is dit niet zo eenvoudig om te draaien in deze snel evoluerende en sterk verbonden wereld waarin heel wat andere activiteiten binnen handbereik maar buiten het dorp zijn. Ruimte wordt steeds duurder, de concurrentie met projectontwikkeling voor wonen is groot, toegenomen vrijetijdsmogelijkheden en mobiliteit en online mogelijkheden sparen de traditionele ruimte-invullingen zoals nabije winkels en cafés niet.
Maar er gebeurde ook al heel wat onderzoek naar welke plekken we wél nodig hebben (Ruimte voor Geluk gids van Gezond Leven). En daar maak ik graag mee werk van.
Circulaire kansen
Want er liggen ook nieuwe opportuniteiten in deze veranderende wereld. De circulaire economie met nood aan lokale herstel-, inzamel- en verkooppunten, de toegenomen kennis over het belang van ontmoeting en gemeenschapsactie, meer aandacht voor lokaal sociaal en duurzaam ondernemerschap, meer telewerk dat ervoor zorgt dat dagelijks meer mensen aanwezig zijn in hun buurt,… Nu is het moment om werk te maken van het creëren van nieuwe invullingen voor de talrijke on(der)benutte plekken.
Zowel publieke ruimte als heel wat on(der)benutte gebouwen kunnen hier een rol in spelen. Met een bijzondere rol voor (semi-)publieke gronden en gebouwen, waardevol erfgoed en de dorpszichten. Net deze zouden moeten behouden blijven als collectieve plekken en het dorp zodat het dorp z’n uniciteit én verbondenheid kan behouden.
Dit kan alleen door de focus te verleggen van pure infrastructuur en financiële (koop)modellen naar (ook) maatschappelijk ondernemen. Door meerwaarde op vele vlakken creëren, inzetten op het menselijk en maatschappelijk potentieel en langdurige waardevolle beheer- en samenwerkingsmodellen. Zo kan ruimte z’n waarde behouden, wordt leegstand vermeden en blijven gebouwen en gronden ook beschikbaar voor het publiek geluk van volgende generaties.
De ‘sleutel op de deur’ van on(der)benutte ruimte
Net omdat ruimte duur is, ligt de toekomst nog meer in het delen en samen invullen van ruimte. Dit maakt het geheel rendabeler en beheer(s)baarder. Deze kans kan bovendien benut worden op het creëren van meer samenwerking en toevallige ontmoeting tussen verschillende ‘bubbels’.
Hoewel co-modellen vooral een opgang maken in wonen, lijkt dit voor veel mensen te diep in hun persoonlijke leven in te dringen om de stap te zetten. Laat ons dus vooral werk maken van co-voorzieningen en ’third places’. Een plek waar gemeenschapskracht en dus ontmoeting ruimte krijgt om te groeien zonder daarom woonruimte te moeten delen.
Ruimte creëren voor samenwerking
Maar samenwerking is niet gemakkelijk en gaat niet vanzelf. Bovenop ingrijpende infrastructuurwerken om aan hedendaagse normen te voldoen, speelt ook de onbekendheid met en van deze nieuwe en gedeelde invullingen. Ook is samenwerken niet altijd gemakkelijk. Maar toch de moeite waard en door een aanpak met kennis van zaken niet onoverkomelijk.
Door dergelijk traject van bij de start cocreatief aan te pakken en met een goede procesbegeleider, kan stap voor stap een waardevolle invulling ontstaan. Invullingen die aansluiten bij de noden van de omgeving zijn niet alleen maatschappelijk waardevol maar hebben ook een economisch potentieel. Bovendien kan ruimte voor samenwerking leiden tot gemeenschappelijke investeringen (publiek, privaat, crowdfunding, in natura,…) die ook ambtitieuze herinvullingen mogelijk maakt. Of tijdelijke en creatieve invullingen die ervoor zorgen dat een pand niet leegstaat en sowieso aan waarde inboet. Iets dat misschien geen probleem is voor latere woonontwikkeling maar wel onmiddellijk voor de leefbaarheid en levendigheid van de omgeving.
Daarom kan een ‘sleutel op de deur’ -traject een eerste stap zijn naar de herinvulling van on(der)benutte ruimte. Geen sleutel tot een afgewerkte en ontzorgende nieuwbouw. Maar een sleutel een niet afgewerkt of ingevuld pand met heel wat witruimte. En een samenwerking die kan groeien.
Heb jij de sleutel naar meer publiek geluk en actie?
Omdat er meer dan een sleutel nodig is om een plek tot leven te brengen, werkte ik met GrowRoots een traject uit dat stapsgewijs opbouwt naar een tijdelijke actie in het pad. Dit als eerste, vrijblijvende stap om de mogelijkheden van een plek te ontdekken, de noden van de omgeving én de mensen of organisaties die hieraan willen bijdragen. Ik bundelde al mijn kennis over strategie, cocreatie, placemaking en m’n contacten in één traject dat beheerders, eigenaars of projectontwikkelaars kan helpen om enerzijds een (tijdelijke) invulling te vinden voor hun pand, de noden van de buurt in kaart te brengen en meer publiek geluk te creëren door plek te bieden om samen aan betekenisvolle actie te werken.
Ik nodig je uit…
Deze ‘Inesights Stories’ zijn een uitnodiging om mee te volgen, mee te groeien, mee te leren, mee te delen — en misschien ook: om mee te doen. Want dit werk doen we nooit alleen. We hebben elkaar nodig. Lokale lef, collectieve ambitie en nieuwe manieren van samenwerken.
Ben jij iemand met ideeën, ruimte of vragen? Heb je plannen die impact kunnen maken, maar zoek je een manier om ze te laten landen?
Laten we elkaar ontmoeten. Want het volgende grote ding? Dat begint bij één plek, één idee, en een paar mensen die ervoor willen gaan.
Met hoopvolle groeten,
Ine
Geef een reactie